فضای سبز شهری، شامل پارک‌ها، باغ‌ها، بلوارها، و دیگر مناطق طبیعی، نقش حیاتی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان دارد. فضاهای سبز به عنوان ریه‌های تنفسی شهرها عمل می‌کنند. این فضاها نه‌تنها زیبایی بصری شهرها را افزایش می‌دهند، بلکه تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر جنبه‌های روانی و اجتماعی زندگی افراد می‌گذارند. رشد سریع شهرنشینی، تراکم جمعیت و کاهش ارتباط انسان با طبیعت باعث شده تا نقش فضای سبز در بهبود کیفیت زندگی بیش از پیش اهمیت پیدا کند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف اهمیت فضای سبز در تقویت عملکردهای روانی، اجتماعی و جسمی شهروندان و چالش‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.
مزایا و لزوم استفاده از دیوارهای سبز و بام‌های سبز در فضاهای شهری و امکان‌سنجی اجرای آن
۱ تأثیرات روانی فضای سبز
فضای سبز شهری تأثیرات مثبت بسیاری بر سلامت روانی افراد دارد. از جمله مهم‌ترین این تأثیرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش استرس و اضطراب: یکی از مهم‌ترین تأثیرات فضای سبز، کاهش سطح استرس و اضطراب است. حضور در طبیعت یا حتی تماشای مناظر سبز باعث کاهش سطح کورتیزول (هورمون استرس) در بدن می‌شود. این امر به آرامش ذهنی و بهبود روحیه شهروندان کمک می‌کند. طبیعت با ویژگی‌های آرامش‌بخش خود، ذهن انسان را به سوی آرامش هدایت می‌کند. تحقیقات نشان داده است که حتی چند دقیقه حضور در فضای سبز می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را کاهش داده و ذهن را از تنش‌های روزمره دور کند.
- تقویت تمرکز و بهره‌وری: تحقیقات روان‌شناختی نشان داده‌اند که طبیعت می‌تواند توانایی تمرکز و عملکرد شناختی افراد را افزایش دهد. این موضوع به‌ویژه برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) بسیار مؤثر است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که گذراندن وقت در فضای سبز می‌تواند تمرکز افراد، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، را بهبود بخشد.
- پیشگیری از افسردگی: افسردگی یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی در جوامع شهری است. حضور در فضاهای سبز یا حتی مشاهده مناظر طبیعی، تولید هورمون‌های مثبت‌نگر مانند سروتونین را افزایش داده و از احساسات منفی می‌کاهد. طبیعت و فضای سبز با تحریک احساسات مثبت و ایجاد فرصت برای فعالیت‌های بدنی و اجتماعی، از ابتلا به افسردگی جلوگیری می‌کند.
- بهبود کیفیت خواب:
فضای سبز با کاهش آلودگی صوتی و ایجاد محیطی آرام، به بهبود کیفیت خواب شهروندان کمک می‌کند. خواب بهتر، خود عاملی برای تقویت سلامت روانی و جسمی است.
۲ تأثیرات اجتماعی فضای سبز
فضاهای سبز نقش کلیدی در تقویت تعاملات اجتماعی و ایجاد حس همبستگی در جوامع ایفا می‌کنند. برخی از این تأثیرات عبارت‌اند از:
· تقویت تعاملات اجتماعی
پارک‌ها و مناطق سبز مکان‌هایی هستند که مردم از اقشار مختلف جامعه می‌توانند در آنجا گرد هم آیند. این فضاها با فراهم کردن زمینه‌ای برای فعالیت‌های گروهی، ورزش، پیک‌نیک و رویدادهای اجتماعی، تعاملات اجتماعی را تقویت می‌کنند.
- تقویت حس تعلق اجتماعی: وجود فضای سبز باعث می‌شود افراد حس کنند بخشی از یک جامعه منسجم هستند. این فضاها به‌عنوان مکان‌های گردهمایی و جشن‌ها، به ایجاد انسجام اجتماعی کمک می‌کنند.
- کاهش جرم و جنایت: مطالعات نشان می‌دهد که محله‌هایی با فضای سبز بیشتر، از نرخ جرم و جنایت کمتری برخوردارند. فضای سبز با بهبود کیفیت محیط و کاهش استرس، محیطی دلپذیرتر برای زندگی ایجاد می‌کند که باعث افزایش فعالیت‌های اجتماعی،کاهش انزوای افراد و حس امنیت در جامعه می شود و رفتارهای ضد اجتماعی را کاهش می‌دهد.
· کمک به عدالت اجتماعی: ایجاد فضای سبز در محله‌های محروم می‌تواند به کاهش نابرابری‌های اجتماعی کمک کند. دسترسی برابر به طبیعت، یکی از عوامل مهم در ارتقای رفاه عمومی است.
باغ نگارستان تهران | باغ پر قصه در قلب تهران
۳٫ تأثیرات جسمی فضای سبز
تشویق به فعالیت‌های بدنی: فضاهای سبز مکان‌های ایده‌آلی برای ورزش، پیاده‌روی، یوگا، دویدن و دوچرخه‌سواری هستند و سلامت جسمی افراد را ارتقا می‌دهند. این فعالیت‌ها نه‌تنها به تناسب اندام کمک می‌کنند، بلکه تأثیرات روانی مثبتی نیز دارند. این فعالیت‌ها به بهبود سلامت قلب و عروق، تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن کمک می‌کنند.
بهبود کیفیت هوا: درختان و گیاهان موجود در فضاهای سبز، دی‌اکسید کربن را جذب و اکسیژن تولید می‌کنند. همچنین، آنها می‌توانند ذرات معلق و آلاینده‌ها را فیلتر کرده و کیفیت هوا را بهبود بخشند و با کاهش آلودگی، محیط سالم‌تری برای زندگی شهروندان فراهم می‌کند.
کاهش دمای شهری: فضای سبز با ایجاد سایه و کاهش اثر جزیره حرارتی شهری، دمای محیط را کاهش داده و شرایط مطلوب‌تری برای زندگی فراهم می‌کند.
۴. چالش‌های موجود و راه‌حل‌ها
با وجود مزایای فراوان، توسعه و نگهداری فضای سبز شهری با چالش‌هایی همراه است، از جمله کمبود زمین، محدودیت منابع مالی، و تخریب محیط‌زیست. برای مقابله با این چالش‌ها، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
- توسعه فضای سبز عمودی و پشت‌بام‌ها: در شهرهای پرتراکم، استفاده از فضای پشت‌بام‌ها و دیوارها می‌تواند جایگزین مناسبی برای کمبود زمین باشد.
- مشارکت شهروندان در نگهداری: ایجاد برنامه‌هایی که شهروندان را به حفظ و نگهداری فضای سبز تشویق کند، می‌تواند اثربخشی این فضاها را افزایش دهد.
- توسعه پایدار: طراحی فضاهای سبز با در نظر گرفتن نیازهای اجتماعی و زیست‌محیطی می‌تواند منجر به حفظ این فضاها در طولانی‌مدت شود.
نتیجه‌گیری
فضای سبز شهری یکی از عوامل کلیدی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان است. این فضاها تأثیرات قابل توجهی بر سلامت روانی، اجتماعی و جسمی افراد دارند و به ایجاد شهری پایدارتر و شاداب‌تر کمک می‌کنند. با این حال، تحقق پتانسیل‌های فضای سبز نیازمند همکاری همه‌جانبه میان مدیران شهری، شهروندان و متخصصان محیط زیست است. توجه به اهمیت فضای سبز و تلاش برای توسعه آن، سرمایه‌گذاری برای نسل‌های آینده و بهبود کلی رفاه جامعه خواهد بود.
زهرا آذرشب
کارگروه درختبان کندو
منبع و رفرنس‌ها:
- Kaplan, R., & Kaplan, S. (1989). The Experience of Nature: A Psychological Perspective. Cambridge University Press.
- Ulrich, R. S. (1984). View through a window may influence recovery from surgery. Science, 224(4647), 420-421.
- World Health Organization (WHO). Urban Green Spaces and Health.
- Barton, J., & Pretty, J. (2010). What is the best dose of nature and green exercise for improving mental health? A multi-study analysis. Environmental Science & Technology, 44(10), 3947-3955.
- Kuo, F. E., & Sullivan, W. C. (2001). Environment and crime in the inner city: Does vegetation reduce crime? Environment and Behavior, 33(3), 343-367..
- United Nations (UN). Sustainable Development Goals (SDG) – Goal 11: Sustainable Cities and Communities.
- Maas, J., Verheij, R. A., Groenewegen, P. P., de Vries, S., & Spreeuwenberg, P. (2006). Green space, urbanity, and health: how strong is the relation? Journal of Epidemiology & Community Health, 60(7), 587-592.
- American Psychological Association (APA). The Psychological Benefits of Nature
