استفاده از انرژی های تجدیدپذیر | لازمه حفظ محیط زیست و زیست پذیری شهرها
زهرا آذرشب
دانشجوی دکتری آلودگی محیط زیست | مدرس مدعو دانشگاه آزاد تهران مرکز | عضو کمیته علمی- پژوهشی انجمن هوای پاک کندو
مشکلات و آلودگی‌های ناشی از سوخت های فسیلی و تبعات آن در طی سالهای گذشته همواره به یکی از کابوس‌های شهروندان و مسئولان تبدیل‌شده است. روند مصرف انرژی در سالهای گذشته بسیار سریع و نگران کننده بوده و این روند در کشورهای در حال توسعه، خصوصاً ایران بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. یک واقعیت پذیرفته شده برای جوامع بشری این است که انرژی مورد نیاز دنیا، به سرعت روبه افزایش است و در حال حاضر منابع انرژی فسیلی ارزان قیمت نیز به آرامی، اما بطور یقین، در چندین دهه ی دیگر به اتمام خواهد رسید. برای حفظ این منابع فسیلی با ارزش برای نسل های آتی و جلوگیری از خسارتهای زیست محیطی ناشی از سوختن آنها و پاسخگویی به افزایش تقاضای روزافزون انرژی، راهی جز افزایش بازده مصرف انرژی و افزایش سهم انرژیهای تجدید پذیر در ترکیب انرژی جهان باقی نمانده است.
یادآوری این نکته بسیار مهم است که استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر در مقایسه با سوختهای فسیلی، هر چند از هزینه بهره برداری بسیار اندک برخوردار است، لکن هزینههای سرمایه گذاری بسیار بالاتر و حتی چندین برابر خواهد داشت. گذر از سیستم انرژی سنتی به سیستم انرژی تجدیدپذیر و بهره گیری موثر از انرژیهای تجدیدپذیر، وابستگی زیادی به اشاعه فناوریهای این نوع انرژی دارد و شواهد نشان میدهد با وجود صرف سال ها تلاش برای اشاعه فناوریهای انرژی تجدیدپذیر، این فرآیند بسیار کند و دشوار بوده است.
امروزه انرژیهای نو به سرعت در حال گسترش و نفوذ هستند و غفلت از آن ها، غیر قابل جبران خواهد بود. انرژی خورشیدی، بادی، آبی، زیست توده، بیوگاز و انرژی زمین گرمایی از عمده ترین منابع انرژی های پاک می باشند. در سال ۱۹۹۵ میلادی، سه موضوع سبب ایجاد نقطه عطفی برای انرژی های تجدیدپذیر شد. تغییرات آب و هوایی بر اثر انباشت گازهای گلخانه ای در جو، افزایش تقاضای مصرف انرژی برق سراسر جهان و گشوده شدن چشم انداز نویدبخشی در مورد فناوری انرژی تجدیدپذیر، موضوعاتی بود که با صراحت از سوی کارشناسان اعلام شد. ارزیابی و بررسی منابع تجدیدپذیر با هدف یافتن جایگاهی مناسب و ارزان قیمت تر برای منابع مصرفی از مهمترین دغدغه های امروز بشر و کانون اصلی توجه به این مهم در فواصل زمانی ۲۰۰۰ الی ۲۰۲۰ میلادی است. استفاده از منـابع انـرژی تجدیـدپـذیر که از فرآیندهایی طبیعی حاصل شده و دائما، بازتولید می شوند در مجمـوع عـوارض زیست محیطی بسیار کمتری نـسبت بـه منـابع سـوخت فـسیلی دارنـد. لـذا شناختن ماهیت و فرآیند تشکیل و فعل و انفعالات لازم، جهت بهره بـرداری از منابع انرژی تجدیدپذیر می بایست در الویت اول قرار گیرد.
نقش اتوبوس‌های شهری در آلودگی هوا | در قسمت چهاردهم پادکست ما گوش کنید
از جمله مزایای استفاده از منـابع انـرژی های تجدیـدپـذیر می توان به عدم تولید آلودگی های زیست محیطی، رایگان و نامحدود بودن منبع انرژی، عمر مفید بسیار طولانی، دسترسی آسان و تجدیدپذیر بودن منابع اشاره کرد. این انرژی ها به جز اثرات پاک تر نسبت به سوخت های فسیلی، گزینه های جذابی برای رشد اقتصادی، برآورده کردن نیازهای انرژی، ایجاد اشتغال و ایجاد صنایع تولیدی و خدماتی هستند که به ویژه در کشورهای در حال توسعه می توانند جذابیت زیادی بهمراه داشته باشند.
سهم ایران در تولید انرژی های تجدیدپذیر
انرژی تجدیدپذیر برای برآورده کردن تقاضای انرژی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، پتانسیل بسیار بالایی دارد. در ایران نیز بر اساس قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی در سال ۱۳۸۹ دستگاههای مختلف، از جمله وزارت نیرو و وزارت نفت، موظف به حمایت از گسترش استفاده از این منابع شامل انرژی های بادی، خورشیدی، زمین گرمائی، آبی، دریایی و زیست توده شده اند. شواهد نشان می دهد، اگرچه ایران با وجود زمینه مناسب اقلیمی و تابش آفتاب در بیشتر مناطق و در بیشتر فصول سال، همچنین وجود پستی و بلندی ها در مسیر نهرهای آب، داشتن مناطق واجد پتانسیل بالای باد و قابلیت های تولید انرژی زمین گرمایی، زمینه لازم و مناسبی را برای استفاده وگسترش انرژی های نو و پاک فراهم آورده؛ اما تاکنون به نحو شایسته ای مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
سهم کشورهای جهان در تولید انرژی های تجدیدپذیر
امروزه با کاهش مصرف سوخت های فسیلی در جهان، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر که آلایندگی زیست محیطی هم به دنبال نداشته باشند، نقش پر رنگی در سبد انرژی کشورهای مختلف جهان به دست آورده زیرا راهکاری اساسی در دستیابی به توسعه پایدار است.
آمارها، گویای آن است که بزرگ ترین عامل انهدام و آلودگی محیط زیست درمیان عوامل انسان ساخت، عبارت است از تولید، تبدیل و مصرف انواع انرژی و این درحالی است که نه تنها مصرف انرژی در جهان در سطح ثابتی باقی نخواهد ماند، بلکه پیش بینی ها، حاکی از افزایش مصرف آن در سال های آتی ناشی از افزایش جمعیت، میل به رفاه و افزایش تولید ناخالص سرانه در جهان است.
هدف‌گذاری برای رهایی از عصر نفت و تولید انرژی پاک با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته با اهتمام ویژه‌ای دنبال می‌شود. آخرین پیش‌بینی‌ها این است که در ۲۰۵۰ بیش از سه چهارم انرژی جهان از منابع تجدیدپذیر بویژه باد و خورشید تأمین خواهد شد.
در سطح جهانی، انرژیهای تجدید پذیر ۲۷ % از تولید برق سال ۲۰۱۸ دنیا را تشکیل می‌داد و در سال ۲۰۴۰ این رقم به ۴۵ % می‌رسد. احتمالاً در ۲۰۵۰ این حجم با یک جهش قابل ملاحظه به ۷۵ % خواهد رسید. سهم انرژیهای مدرن (یعنی زیست توده، زمین گرمایی، خورشیدی، آبی، باد و سوختهای زیستی) تقریباً ۶۰ %از کل خواهد بود.
راهکارهایی برای آشنایی کودکان با معضلات هوای آلوده | کارگروه کودک انجمن‌هوای پاک کندو
در میان کشورهای منطقه نیز از ترکیه گرفته تا عربستان با سرعت قابل ملاحظه‌ای در حال توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بویژه خورشیدی هستند. اما در میان این کشورها نام امارات به یک موضوع دیگر شهرت دارد. امارات متحده عربی در اهداف میان مدت و بلند مدت خود، تعریف کرده است که تبدیل به هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه شود. این کشور نفتی ۲۵ % از کل تولید برق خود را از انرژی های تجدیدپذیر تأمین می‌کند که از مصرف سوختهای فسیلی جلوگیری و موجب صرفه‌جویی سالانه ۱٫۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ می‌شود.
ترکیه نیز با توجه به اقتصاد تولید برق خود و الزاماتی که در این زمینه وضع کرده است، حدود ۳۰% از برق مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کند و این کشور نیز به جد در حال سرمایه‌گذاری در این بخش است.
اما ظرفیت‌های بالقوه ایران نیز در زمینه تبدیل شدن به هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه کم نیست. وجود تونل‌های باد عظیم در مرز مشترک با افغانستان و ۳۶۵ روز آفتابی از جمله ظرفیت‌هایی است که ایران را می‌تواند تبدیل به هاب منطقه کند. اما تاکنون ۸۲۴ مگاوات از ۸۳ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی نصب شده کشور از نوع تجدیدپذیرها بوده و راهی طولانی تا رسیدن به موقعیت «هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه» داریم.
آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) معتقد است که توسعه و استقرار فناوریهای انرژی تجدیدپذیر به سیاست‌های دولت و پشتیبانی مالی بستگی دارد تا بتواند آن را با هزینه مناسب رقم بزند. از این‌رو بازنگری در اقتصاد نابسامان صنعت برق کشور و همین‌طور ارتقای تکنولوژی‌های موجود و توافق با همسایگان بویژه افغانستان یک امری ضروری برای توسعه این بخش خواهد بود.
همچنین آژانس بین المللی انرژی در گزارش خود، سهم کشورهای دنیا در تولید انرژی های قابل تجدید، تا پایان سال ۲۰۱۷ را به شرح زیر اعلام کرده است:
نکته قابل توجه این که در ۴۱% سایر کشورهای نمودار بالا، بیشترین سهم به کشورهای اروپایی اختصاص دارد.
طبق گزارش اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ دفتر روابط عمومی و امور بین الملل وزارت نیرو، تعداد نیروگاه های تجدید پذیر احداث شده در کشور ۱۳۱ عدد بوده و مجموع ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر حدود ۸۵۰ مگاوات برآورد شده است. ۶۴ نیروگاه خورشیدی و ۲۰ نیروگاه بادی از جمله ی آن ۱۳۱ نیروگاه ذکر شده می باشند.
دسترسی کشورهای درحال توسعه به انـواع منابع جدید انرژی، برای توسعه اقتصادی آنها اهمیت اساسی دارد و پژوهش های جدید نشان داده کـه بـین سطح توسعه یک کشور و میـزان مصـرف انـرژی آن، رابطه مستقیمی برقرار است. با توجه به ذخایر محدود انرژی فسیلی و افزایش سطح مصرف انرژی در جهان فعلی، دیگر نمی توان به منابع موجـود انـرژی متکـی بود. یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار، دسـتیابی بـه زیست شهر پایدار است.
امروزه شهرهای مختلف در جهان به مصرف کننـدگان شتاب زده منابع طبیعی و تولیدکنندگان پرتوان زباله و ضایعات تبدیل شده اند. شهرهای کشور ما نیز از ایـن قاعده مستثنی نیستند. خصوصاً کلانشهری همچون تهران که با اختصاص تنهـا ۱۲% از مسـاحت کشـور، ۱۵% از حجـم آلـودگی منتشـره در هـوا را در سـطح کشـور بـه خـود اختصـاص داده اسـت. و بـا چـالش هـای جدی مانند آلـودگی و حمـل ونقـل عمـومی، ایمـن سازی شهر و بافت فرسوده شهری مواجـه اسـت کـه این مسائل باعث می شود تهران قابلیت زیست پـذیری خود را از دست بدهد.
نیل به شهری سرسبز، زیبـا، شـاداب، سـالم و عاری از انواع آلودگی ها بخصوص آلودگی هـوا، از طریـق رو آوردن بـه انـرژی هـای جدیـد یکـی از مهم ترین اهداف زیست پذیری شهرها است.
و کلام آخر این که، محدود بودن منابع انرژی های فسیلی، مشکلات ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای و تغییرات آب و هوایی، امنیت انرژی، ثبات اقتصادی، توسعه و پیشرفت، سلامت مردم و جلوگیری از آسیب های زیست محیطی، توجه و اهتمام بیش از پیشِ همه ی مردم دنیا را به بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر، اجتناب ناپذیر می سازد. تلاش آینده‌ی بشر در این راستاست که تمامی انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدید پذیر به دست آورد و این موضوع بیشتر از اینکه به جغرافیای یک کشور مرتبط باشد از تصمیماتی که دولتمردان در این رابطه می‌گیرند، تاثیر می پذیرد.
منابع
- زین العابدین صادقی ، زهرا دلالباشی اصفهانی، حمیدرضا حری. اولویت بندی عوامل موثر بر مکانیابی نیروگاه های انرژی های تجدیدپذیر (انرژی خورشیدی و انرژی باد) استان کرمان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، مجله پژوهش های برنامه ریزی و سیاست گذاری انرژی سال یکم، شماره ۲ ،تابستان ۱۳۹۲ ، صفحات ۱۱۰-۹۳ .
- علی اصغر انواری رستمی ،مهدی مجیدپور ،جلیل غریبی شعبان الهی. مدیریت نوآوری مسیر اشاعه فناوری های انرژی های تجدیدپذیر: رویکرد نظریه سازی بنیادی، نشریه علمی – پژوهشی سال چهارم، شماره ۲ ،تابستـان ۱۳۹۴ صفحه ۵۶-۳۳ .
- غلامرضا کاظمیان، افشین رسولی. جایگاه انرژیهای نو و تجدیدپذیر در زیست پذیرانه کردن شهرها، مطالعه موردی شهر تهران. نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال هشتم، شماره بیست و نهم، تابستان ۱۳۹۶، ۳۸۴۵ -۲۴۷۶٫
- انرژی های پاک / طرح مدیران سبز اندیش/ سازمان حفاظت محیط زیست /معاونت آموزش و پژوهش دفتر مشارکت و آموزش همگانی/ شماره ۶ سال ۱۳۸۷٫
