این روزها آلودگی هوا مثل بختک به جان آسمان شهرهای بزرگ و پرجمعیت افتاده و شهروندان را در حسرت هوای پاک قرار داده است. طی هفته سوم دی‌ماه فقط در پایتخت میزان آلاینده‌های جوی به سطح نگران کننده‌ای رسید و در بعضی مناطق شاخص کیفیت هوا از عدد ۲۰۰ فراتر رفت. «مطالعه بار بیماری‌ها» که جامع‌ترین و دقیق‌ترین مطالعه اپیدمیولوژیک جهانی است و سالانه توسط انستیتوی سنجش و ارزیابی سلامت دانشگاه واشنگتن و با مشارکت چندین هزار محقق از کشورهای مختلف دنیا انجام می‌شود نشان داد مواجهه طولانی مدت با عوامل آلاینده هوا به ویژه ذرات معلق کمتر از ۲/۵PM سبب بروز سالانه ۴۱ هزار و ۷۰۰ مرگ زودرس در کشور شده است. برای عبور از این بحران نفس‌گیر به همکاری جمعی شهروندان و اهتمام ویژه مسئولان در اجرای قوانین و برنامه‌های بازدارنده نیازمندیم. در این میان اعتماد به سمن‌های محیط زیستی برای ایجاد فرصت‌های جدید و جلب مشارکت عمومی در راستای تحقق هوای پاک امری موثر و راهگشا است و کمک بزرگی به برنامه‌ریزان و قانون‌گذاران در سطوح خرد و کلان کشور خواهد کرد. «علی بیتاژیان» کارشناس و کنشگر محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری وینا پرس به بررسی بیشتر این موضوع پرداخت و بر نقش مهم و اثرگذار سمن‌ها برای دستیابی به هوای پاک تاکید کرد. مشروح این مصاحبه را در ادامه بخوانید.
این خبر از سایت ویناپرس برداشته شده است و اصل خبر را می‌توانید در ابن لینک ببینید
بعد از همه گیری کرونا، نابسامانی‌های اقتصادی و تحریم به جرات می‌توانیم بگوییم خبرهای محیط زیستی در صدر اخبار رسانه‌ها قرار دارد. آیا این وضعیت را باید به فال نیک بگیریم یا باید نگران حال محیط زیست باشیم؟
حقیقت اینکه حال محیط زیست ایران خوب نیست یعنی به جایی رسیدیم که دست روی هر بخشی می‌گذاریم و دقیق می‌شویم می‌بینیم یک مشکل و نابسامانی وجود دارد. وقتی به حوزه آب، خاک، پسماند و هوا نگاه می‌کنیم می‌بینیم اقدامات زیادی نیمه کاره باقی مانده‌اند. بنابراین می‌توانم بگویم حال این روزهای محیط زیست ایران اصلاً خوب نیست و نباید دست روی دست بگذاریم.
چه دلایلی باعث شده بعد از چهار دهه همچنان با مشکلات ریز و درشت بسیاری در حوزه مسایل زیست محیطی مواجه باشیم؟ به عبارت ساده‌تر ریشه مشکلات کجاست؟
نمی‌توانم اولویت دهی کنم ولی دو نکته مهم وجود دارد و به نظر می‌رسد بیش از هر عاملی به نابسامانی در مسایل محیط زیستی ایران دامن زده است. اولین چالش آن است که در کشور دچار یک سری مشکلات بزرگ هستیم که از آن جمله می‌توان به افزایش نابسامانی‌های اقتصادی و فشارهایی که هر روز بر معیشت مردم تحمیل می‌شود اشاره کرد. در حقیقت مشکلات اقتصادی اجازه نمی‌دهد مسئولین به محیط زیست آن چنان که باید توجه کنند. به طور معمول کارهای محیط زیستی و امور مربوط به آن دیرتر خودش را نشان می‌دهد. اگر شما از جنگلی مراقبت کنید تا زمانی که این جنگل اثرات مثبت خود را در محیط زیست منطقه بگذارد سالها زمان می‌برد. این یکی از مشکلات مهم این روزهای ماست زیرا کشور از نظر اقتصادی در بحران عجیب و پیچیده‌ای افتاده و کسانی که مسئول هستند و باید به محیط زیست توجه کنند یا تجربه یا دانش لازم را ندارند یا اگر هم دارند نمی‌توانند آن را به کار بگیرند شاید به این دلیل که اولویت‌های مهم‌تری پیش روی آنها قرار گرفته است.
چالش دوم که بی‌ارتباط با چالش اول نیست مساله نرخ مشارکت مردمی در حفظ محیط زیست است؛ کشور ما در این خصوص رتبه بسیار پایینی دارد. ممکن است افراد در این روزها که هوا آلوده است به نوعی اعتراض خود را نسبت به آلودگی هوا اعلام کنند ولی منظورشان این نیست که آیا من هم می‌توانم کاری برای رفع آلودگی انجام دهم؟ بلکه منظور این است که چرا دیگرانی که مسئول کشور هستند کاری نمی‌کنند. در کشورهای پیشرفته نرخ مشارکت مردمی در برنامه‌های محیط زیستی بسیار بالاست و همین امر سبب شده مطالبات سریع‌تر پاسخ داده شود. اگر بتوانیم به این دو چالش پاسخ دهیم تردیدی وجود ندارد که شرایط بهتری خواهیم داشت.
استفاده از انرژی های تجدیدپذیر | لازمه حفظ محیط زیست و زیست پذیری شهرها
جایگاه سمن‌ها در پیشبرد اهداف محیط زیستی ایران کجاست و به چه میزان از ظرفیت مدنی تشکل‌ها و سمن‌ها برای تحقق برنامه‌های زیست محیطی استفاده می‌شود؟
در پاسخ به این سوال که جایگاه سمن‌ها در پیشبرد اهداف محیط زیستی ایران کجاست باید بگویم خود من دو سال و نیم است که یک انجمن محیط زیستی را اداره می‌کنم و قبل از آن عضو انجمن‌های محیط زیستی مختلفی بوده‌ام، بنابراین می‌توانم بگویم سمن‌ها در تصمیم‌گیری‌های ملی جایگاهی ندارند و بیشتر نقش ایوان را بازی می‌کنند تا اینکه بخواهند در مسایل اصلی مشارکت داده شوند. من امیدوارم این نگرش در بین مدیران کلان تغییر کند و آنها احساس کنند مردم و سمن‌ها این توانایی را دارند که اگر به آنها مسئولیت داده شود و جلوی آنها گرفته نشود کارهای بسیار بزرگ و تاثیرگذاری انجام دهند. هر چه مشارکت مردمی بیشتر باشد اهداف کشور و مسئولان نه تنها در حوزه محیط زیست که در تمام بخش‌ها سریع‌تر محقق می‌شود.
در سوال قبل اشاره‌ای به انجمن خودتان داشتید. مایلم از این انجمن بیشتر بگویید و بفرمایید در چه حوزه‌ای مشغول فعالیت است؟
بله همان‌طور که گفتم بیش از دوسال است که یک تشکل محیط زیستی با عنوان «انجمن هوای پاک کندو» با تعدادی از علاقه‌مندان و دغدغه‌مندان این حوزه دایر کردیم. هدف ما در انجمن هوای پاک کندو این است که با کمک مردم برای دستیابی به هوای پاک در شهر تهران تلاش کنیم. یعنی به شکلی به مردم عادی که تخصص محیط زیستی ندارند بیاموزیم که می‌توانند به صورت عملی با رفتار و کردارشان شهروند مسئولی باشند و در مسیر زندگی‌شان کمترین آسیب را به هوا و کیفیت تنفسی خود و سایر شهروندان وارد کنند. ترجیح و رویکرد ما این است که به جای سازمان‌ها و نهادهای موثر و مرتبط با هوای پاک با شهروندان همکاری بیشتر و نزدیک‌تری داشته باشیم زیرا اعتقاد داریم فعالیت‌های اجتماعی و کارهایی از جنس محیط زیست باید به صورت ریشه‌ای و در تعامل بسیار نزدیک با مردم انجام شود.
رویکرد بلندمدت و چشم انداز انجمن هوای پاک کندو چگونه تعریف شده است؟
انجمن کندو از ابتدای تاسیس، برنامه بلندمدت و چشم انداز کاملاً هدفمند و روشنی داشته است زیرا می‌دانستیم چطور می‌خواهیم حرکت کنیم و در آینده قرار است به کجا برسیم. جالب است بدانید زمانی که انجمن تشکیل شد بعد از دیدارهای اولیه افرادی که علاقمند بودند و تخصص داشتند دور هم جمع شدند و طی ۱۱ جلسه متوالی که چندین ماه زمان برد روی بند بند اهداف و چشم اندازها صحبت کردند. نتیجه این گپ و گفت‌ها به تنظیم یک برنامۀ جامع شامل چشم انداز، مرام‌نامه و سند سازمانی منتهی شد تا بدانیم می‌خواهیم چکار کنیم و چگونه پیش برویم.
اشاره کردید که هدف شما استفاده بیشتر از ظرفیت‌های شهروندی است. در این بین توجه به کودکان و نوجوانان حائز اهمیت است. چه سهمی از برنامه‌های انجمن کندو به این قشر اختصاص دارد؟
یکی از بخش‌های مهم انجمن هوای پاک کندو بخش کودک و نوجوان است به این دلیل که در نسل بزرگتر و کسانی که اکنون ۳۰ یا ۴۰ ساله هستند افکار و عقاید بنیادین شکل گرفته است و اگر یک زمینه محیط زیستی داشته باشند معمولا به سراغ ما می‌آیند. بنده و همکارانم در انجمن تلاش می‌کنیم با تمرکز بیشتری برای بچه فعالیت کنیم. آنها لوح‌های پاک و سفیدی هستند که پذیرش بالایی دارند و از پیش مسایل مختلف برای آنها تعریف نشده است که بخواهند روی یک موضوع خاص تمرکز کنند. در واقع جذب گرایی آنها در سنین کودکی و نوجوانی کم است و می‌توانند با آموزش صحیح مسیر بهتری برای خود و آینده‌شان ترسیم کنند. ما این آموزش‌ها را به صورت غیرمستقیم به کودکان و نوجوانان می‌دهیم و تلاش می‌کنیم این آموزه‌ها در ضمیر ناخودآگاه آنان شکل بگیرد تا در آینده فردی مسئولیت‌پذیر و دوستدار طبیعت باشند. در نتیجه وقتی به سن بزرگسالی رسیدند بدون اینکه بخواهند آموزش دیگری ببیندند کاری نمی‌کنند که باعث آلودگی محیط زیست و هوا شود. در آن صورت حتی اگر یک مهندس، قاضی یا خلبان باشند می‌توانند در آینده محیط زیستی کشور اثر بسیار مثبتی بگذارند.
اپیزود پانزدهم رادیو کندو، ویژه روز ملی هوای پاک | آشنایی با اهداف و کارهای انجمن
همان‌طور که مطلع هستید در چند ماه گذشته بیشتر شهرهای صنعتی و پرجمعیت کشور به ویژه تهران روزهای ناسالم زیادی را پشت سر گذاشت. به عنوان یک کارشناس محیط زیست فکر می کنید بحران آلودگی هوا و پیامدهای آن چه موقع و با چه ابزارهایی برطرف می‌شود؟
پاسخ به این سوال واقعاً مشکل است زیرا آنقدر مشکلات داریم که در هم تنیده شده و نمی‌توان گفت چه زمانی برطرف می‌شود. ولی در مورد ابزارها می‌توانم این پیشنهاد را داشته باشم که اگر در آینده، کشور از نظر اقتصادی وضعیت بهتری پیدا کند و زمانی که مردم و مسئولین از نظر مالی اوضاع مساعدتری داشته باشند تصمیم گیری‌های منطقی درباره بهبود کیفیت هوا امکان‌پذیر خواهد بود.
به عنوان مثال در حال حاضر نمی‌توانیم درباره مقابله با آلودگی هوا به درستی تصمیم‌گیری کنیم. یکی از بحث‌های جنجال برانگیزی که این روزها همه درباره آن شنیده‌ایم و اخبار آن بارها در فضای مجازی و رسانه‌ها دست به دست شده است مساله سوزاندن مازوت است. آن طور که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته دلیل سوزاندن مازوت این است که دولت نتوانسته به سبب تحریم مازوت را صادر کند در نتیجه با توجه به کمبود گاز مورد نیاز برای نیروگاه‌ها این سوخت جهت تامین انرژی به واحدهای نیروگاهی هدایت شده است. این فقط یک مثال است. حالا احتمالا بگویید که چرا گاز کم است. آن هم دلیل اقتصادی دارد که ممکن است ناشی از تکنولوژی استحصال، مساله تحریم و مواردی از این دست باشد. تردیدی نیست اگر با یک روند عادی در کشور مواجه باشیم می‌توانیم تصمیمات محیط زیستی بهتری بگیریم و به انرژی‌های پاک بهای بیشتری بدهیم. آن موقع درگیر این نیستیم که نفت را ارزان بفروشیم. در این شرایط داده‌هایی مثل آب و خاک نیز به دقت محاسبه می‌شود و افراد به سادگی و سهولت نمی‌توانند از آنها استفاده کنند. منابع طبیعی به ویژه هوا، آب و خاک در همه جای دنیا با ارزش است و اگر در کشور ما چنین شود می‌توانیم امیدوار باشیم که به تدریج در مسیر کاهش مخاطرات زیست محیطی به ویژه آلودگی هوا حرکت می‌کنیم.
در پایان چه انتظاری از مردم و مسئولان کشور در قبال محیط زیست و به ویژه برنامه‌های مرتبط با کاهش آلودگی هوا دارید؟
از مردم می‌خواهم دید بلندمدت‌تری به محیط زیست داشته باشند و فقط امروز و فردا را نبینند بلکه به روزهای آتی و ماه‌ها و سال‌های آینده نگاه کنند و ببینند اگر این روند اشتباه ادامه پیدا کند و ما بخواهیم اینگونه با محیط زیست رفتار کنیم در آینده با چه چالش‌هایی مواجه می‌شویم. در حقیقت اگر این رفتارها ادامه پیدا کند برای نسل بعد که بچه‌های ما هستند چیز زیادی باقی نمی‌ماند جز مشکلات بزرگ.
از مسئولین هم خواهش می‌کنم با علاقه‌مندان کشور، دوستداران و تشکل‌های محیط زیستی همراهی و همکاری بیشتری داشته باشند و اجازه دهند فعالیت کنند زیرا با همکاری مردم و مسئولین است که می‌توانیم کشور را در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دهیم و در نهایت همه از آن سود ببریم.
