به قلم فاطمه شفیعی
کارشناس و فعال محیط زیست
آلودگی هوا به زبان ساده به معنای حضور یک، چند و یا مخلوطی از آلوده کننده های مختلف در هوای آزاد، است به حدی که برای انسان مضر بوده و یا موجب زیان رساندن به حیوانات، گیاهان و اموال شود. اما پدیده آلودگی هوا در مناطق شهری، یکی از ره آوردهای انقلاب صنعتی است که از سیصد سال قبل شروع و با توسعه صنعتی و گسترش شهرنشینی بر میزان و شدت آن افزوده شده است. تکیه اساسی بر منابع انرژی فسیلی از قبیل زغال، نفت، گاز و در نهایت آزاد شدن مواد ناشی از احتراق این مواد، فرآورده های مضر و زیان بخشی را به همراه می آورد که حیات موجودات زنده به ویژه انسانها را تهدید می نماید.
از نخستین دهه های قرن بیستم، به دنبال مشاهده ارتباط میان آلودگی هوا و تخریب محیط زیست، بسیاری از کشورهای صنعتی پیشرفته، تحقیقات و برنامه های علمی برای کنترل آلاینده های مضر هوا را آغاز نمودند، اما متاسفانه در اکثر قریب به اتفاق کشورهای در حال رشد این مسئله آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته و وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ رو به وخامت گذاشته است.
آلودگی هوا در سطح جهان به عنوان چهارمین علت مرگ زودرس پس از فشارخون بالا، مصرف دخانیات و سوء تغذیه بوده و دومین عامل اصلی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر پس از استعمال دخانیات شناخته شده است. آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا، نشان میدهد سالانه فقط حدود هفت میلیون نفر از جمله ۶۰۰ هزار کودک زیر ۱۵ سال به دلیل آلودگی هوا در جهان جان خود را از دست می دهند
آلودگی هوا همچنین اقتصاد ، امنیت غذایی و محیط زیست را تهدید می کند
از طرفی یکی از راههای جلب توجه مردم و مسئولان به موضوعات حایز اهمیت، اعلام یک روز ملی یا بین المللی به آن موضوع است تا علاوه بر تدارک برنامه های خاص به منظور پاسداشت آن، بتوان از این نامگذاری برای پوشش وسیع رسانه ای، تبلیغات و جلب مشارکت مردمی و ایجاد حساسیت در مسولان برای دستیابی به آن هدف بهره گرفت.
در خصوص موضوعات مربوط به حفظ محیط زیست و تامین زندگی سالم و تحقق دستیابی به اهداف توسعه پایدار نیز روزهای خاصی به صورت نمادین در وسعت ملی و بین المللی نامگذاری شده است.
قسمت چهاردهم پادکست رادیو کندو | اتوبوس های فرسوده و آلودگی هوا
بحران آلودگی هوا یکی از دغدغه های اصلی مسئولان و مردم کشورهای صنعتی محسوب می شود. از بین روزهای جهانی نامگذاری شده به مسایل مرتبط با هوا می توان به روز جهانی حفاظت از لایه ازن، کمپینگ جهانی روز بدون خودرو، روز جهانی محیط زیست و روز زمین اشاره کرد. لذا استفاده از برنامه های نمادین برای جلب افکار عمومی و مسئولان طی دو دهه گذشته به صورت برگزاری مراسم هایی تحت عنوان «روز بدون دود» و «روز بدون خودرو» یا «روز هوای پاک» در بسیاری از کشورهای جهان اجرا می شود و خوشبختانه از سال ۲۰۲۰ نیز روز ۷ سپتامبر تحت عنوان” روز جهانی هوای پاک برای آسمان آبی”[۱] نامگذاری شده است که این امر موید توجه ویژه جهانی برای دستیابی به هوای پاک به عنوان یکی از مهمترین عوامل در سلامت انسانی و جهانی می باشد.
تاریخچه روز ملی هوای پاک
در بسیاری از کلانشهرهای ایران به خصوص تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، اراک، اهواز و کرج دیدن آسمان آبی برای شهروندان آن به نوعی به آرزو تبدیل شده است و ساکنین این شهرها سالهاست که با معضل آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کنند.
عمده عاملین آلودگی هوا، عوامل ثابت و متحرک انسان ساخت می باشند که عمدتا در فصول سرد سال و به ویژه در اواخر دی ماه به دلیل برودت هوا و استفاده بیشتر از وسایل گرمایشی و وارونگی هوا، تجمع این آلودگی باعث ایجاد آلوده ترین روزهای سال می شود و به همین دلیل یکی از بدترین و آلوده ترین روزهای سال یعنی ۲۹ دی ماه به عنوان روز هوای پاک نامگذاری شد تا فراموشی مسئولیت ها و وظایف ما را در این روز یادآوری کند و خاطرنشان سازد که مطالبه هوای پاک یکی از مهمترین و برحق ترین مطالبات عموم مردم به ویژه ساکنان کلانشهرها است.
برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ روز ۲۹ دی به عنوان روز هوای پاک انتخاب شد و بر همین اساس، مسئولین ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا، با هماهنگی اداره کل محیط زیست استان تهران و شرکت کنترل کیفیت هوا، از همان سال با تشکیل ستاد هوای پاک، فعالیت در این حیطه را آغاز کردند.
استفاده از انرژی های تجدیدپذیر | لازمه حفظ محیط زیست و زیست پذیری شهرها
با گسترش بحران آلودگی هوا از تهران به سایر کلان شهرهای کشور ، ضرورت یک عزم ملی برای سالم نگه داشتن هوا بیش از پیش احساس می شود و بر همین اساسا از سال ۱۳۷۷ به منظور ایجاد حساسیت بیشتر در بین اقشار مختلف جامعه روز ۲۹ دی ماه را به عنوان روز ملی هوای پاک اعلام شد و می توان گفت قدمت نام گذاری این روز خاص در کشور ما حتی از کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا نیز بیشتر بوده است.
شایان ذکر است که هفته هوای پاک از ۲۴ لغایت ۲۹ دی ماه می باشد که هرساله هر روز این هفته به یکی از عوامل مرتبط و موثر بر هوای پاک نامگذاری می شود
این مراسم در سال های ۷۸-۷۷ فقط در تهران برگزار می شد اما به مرور تمام استان های کشور حتی مناطق آزاد تجاری و صنعتی نیز به این فعالیت پیوستند و با توجه به تفاهم نامه وزرای محیط زیست کشورهای عضو اکو در سال ۱۳۸۳ این برنامه در تمام کشورهای فوق به اجرا درآمد.
راهکارهای مهم برای داشتن هوای پاک
قطعا دستیابی به هوای پاک امری ناممکن نیست و تجربیات کشورهای موفق در این امر مهمترین گواه این امر است ولی تحقق آن منوط است به یک عزم ملی و همکاری و تعامل مسئولان و مردم و در یک نگاه جامع تر همکاری کلیه کشورهای جهان.
در سطح ملی اهم راهکارهایی را که مردم و مسئولان می توانند اتخاذ کنند تا هوای پاک را از یک آرزو به یک واقعیت بدل نمایند، به تفکیک، به شرح ذیل می باشد:
- مسئولان
- افزایش هماهنگی بین بخشی
- اصلاح سوخت تا رسیدن به استانداردهای بروز به ویژه در کلان شهرها
- اصلاح سیستم الایندگی و ارتقاء استاندارد خودرو ها
- ایجاد شرایط مناسب برای معاینه فنی یکپارچه و استاندارد برای کلیه وسایط نقلیه موتوری
- تخصیص کافی گاز به عنوان سوخت به نیروگاههای موجود برای جلوگیری از سوخت مازوت برای تولید برق
- حرکت به سمت خروج خودروها و موتورسیکلتهای فرسوده
- تدوین سیاست ها و قوانین بازدارنده و جرم انگاری انتشار آلاینده های هوا
- سرمایه گذاری به منظور توسعه و حمایت از توسعه بهره گیری از انرژی پاک و حمل و نقل پایدار
- مردم
- استفاده از اتومبیل ها و موتور سیکلتهای الکتریکی
- بهره گیری از راه های خلاقانه برای ایجاد کمترین وابستگی به اتومبیل مثل بهره گیری از وسایل حمل و نقل ترکیبی شامل: دوچرخه های اشتراکی ، مترو، اتوبوس و تاکسی
- گنجاندن برنامه پیاده روی به عنوان بخشی از تردد مسیر روزانه
- عضویت در یک سازمان مردم نهاد فعال در زمینه حفاظت محیط زیست و کنترل و کاهش آلودگی هوا و بهره گیری و تعامل در برنامه ها و آموزش های آن ها برای کمک به داشتن هوای پاک
[۱] International day of clean air for blue skies
